شیوه‌های نوازندگی سنتور در ایران؛ از دیروز تا امروز
(با مروری بر هنرمندان تأثیرگذار در این مسیر)
⸻
🎼 مقدمه
سنتور، یکی از کهن‌ترین سازهای زهی-ضربه‌ای ایران، نقشی ماندگار در موسیقی کلاسیک ایرانی داشته است. این ساز با ساختار ساده ولی صدایی غنی، همواره بستری برای بیان احساسات لطیف، ریتم‌های دقیق و تکنیک‌های خلاقانه بوده است. با گذر زمان، شیوه‌های نوازندگی سنتور تغییر کرده و هر دوره، رنگ و لحن تازه‌ای به بیان این ساز افزوده است.
📜 ۱. دورهٔ قاجار و سنتور قدیم
در دوره قاجار، سنتور بیشتر در دربار و مجامع درباری نواخته می‌شد. نوازندگی در این دوره بیشتر بر پایه‌ی حفظ ردیف، سادگی ضربه‌ها، و تمرکز بر جمله‌بندی اصیل بود.
🎶 استادان مهم:
- حبیب سماعی (۱۲۸۴–۱۳۲۵): او را می‌توان پدر سنتورنوازی نوین دانست. سبک او ترکیبی از احساسات لطیف و ریزنوازی‌های کنترل‌شده بود.
- علی‌اکبر شهنازی: اگرچه بیشتر نوازنده تار بود، اما در انتقال ردیف‌های اصیل به شاگردان سنتوری نیز نقش داشت.
⸻
🎼 ۲. تحول تکنیکی در دوره معاصر
از دهه ۱۳۴۰ به بعد، سنتورنوازی وارد مرحله‌ای تازه شد. تکنیک‌های جدید، اجرای قطعات پیچیده‌تر و نقش‌پذیری بیشتر در ارکسترها، باعث تحول در نوازندگی شد.
🎶 استادان تأثیرگذار:
- فرامرز پایور (۱۳۱۱–۱۳۸۸): با تنظیم ردیف‌ها، تألیف کتاب‌های آموزشی، و اجرای قطعات جدید، نقش بی‌بدیلی در مدرن‌سازی سنتور داشت. سبک او دقیق، تکنیکی و آکادمیک بود.
- مجید کیانی: با تأکید بر اجرای دقیق ردیف و ارتباط عمیق با موسیقی عرفانی، نقش مهمی در بازگشت به اصالت‌ها ایفا کرد.
⸻
🎵 ۳. ظهور سبک‌های فردی و تجربی
در دهه‌های اخیر، برخی نوازندگان با نگاهی شخصی و نوآورانه به سنتورنوازی، افق‌های تازه‌ای گشودند. استفاده از مترهای ترکیبی، ملودی‌های آزادتر و حتی تأثیرپذیری از موسیقی غربی از ویژگی‌های این دوره است.
🎶 چهره‌های برجسته:
- اردوان کامکار: با ابداع شیوهٔ «چپ‌و‌راست» و اجرای قطعات چندصدایی، سنتور را به سمت امکانات ارکسترال سوق داد. سبک او پرقدرت، مدرن و مبتنی بر ریتم‌های پیچیده است.
- پشنگ کامکار: با ترکیب موسیقی کردی و ایرانی، و نگارش قطعات آهنگسازی‌شده، نقش مهمی در گسترش بیان سنتور داشته است.
- سیاوش زندگانی، سامان احتشامی، رضا شفیعیان: هر یک با نگرش‌های نو، بر گسترش دایره بیانی سنتور افزودند.
⸻
🎶 ۴. سنتور در آموزش و پژوهش
با رواج آموزشگاه‌های موسیقی و تألیف کتاب‌های آموزشی (مانند متد پایور، ردیف کیانی و…)، سنتورنوازی به صورت علمی و سیستماتیک آموزش داده شد. دانشگاه‌ها نیز نقش مهمی در انتقال علمی دانش نوازندگی سنتور ایفا کردند.
✅ روندهای نوین:
- استفاده از ویدیو و آموزش آنلاین
- تدریس سنتور به کودکان با متدهای ساده‌شده
- تحلیل ردیف‌ها از دیدگاه موسیقی‌شناسی
⸻
🎼 ۵. آینده سنتور
با توجه به گرایش جوانان به تلفیق موسیقی ایرانی با سبک‌های جهانی، سنتور جایگاه جدیدی یافته است. ترکیب آن با موسیقی جَز، فلامنکو، یا حتی الکترونیک، نشان از انعطاف‌پذیری بالای این ساز دارد.
⸻
📚 جمع‌بندی
نوازندگی سنتور در ایران، سفری است از سنت به نوگرایی، از تکنیک به احساس، و از روایت‌های شفاهی به نظام آموزشی مدون. هنرمندان بسیاری در این مسیر نقش داشته‌اند؛ برخی با وفاداری به ریشه‌ها، برخی با گشودن افق‌های نو. اما همگی یک هدف داشته‌اند: حفظ و گسترش صدای دل‌نشین سنتور در دل موسیقی ایرانی.